Α/ Θεματική Περιήγηση στο Μουσείο Βασιλικών Τάφων των Αιγών στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος «Βασιλικοί Παίδες»
Δάσκαλος :
Τα παιδιά των εύπορων και των ευγενών Μακεδόνων έμεναν στο ανάκτορο. Ζούσαν και μορφώνονταν όλα μαζί. Εκπαιδεύονταν να ακολουθούν παντού τον βασιλιά τους και να τον προστατεύουν με απόλυτη αφοσίωση, ακόμη και στον ύπνο του. Με το θεσμό αυτό η βασιλική αυλή επιθυμούσε να δημιουργήσει έναν ισχυρό δεσμό ανάμεσα στους μελλοντικούς ηγεμόνες και στρατηγούς. Για τα παιδιά και για τις οικογένειές τους ήταν μεγάλη τιμή να ανήκουν στην ομάδα των «Βασιλικών Παίδων».
Στο πρόγραμμα αυτό θα ασχοληθούμε με την καθημερινή ζωή αυτών των παιδιών. Παρατηρώντας τα εκθέματα του Μουσείου Βασιλικών Τάφων θα μάθουμε τί φορούσαν, τι μάθαιναν, πώς συμπεριφέρονταν, πού πίστευαν. Στο εργαστήρι αργότερα θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα πώς ήταν η ζωή για τα παιδιά σ? αυτόν τον τόπο πολλά χρόνια πριν. Και κυρίως, θα περάσουμε καλά!
στάση 1η: πρόπλασμα Μεγάλης Τούμπας
στάση 2η: επιτύμβιες στήλες εισόδου
στάση 3η: προθήκες
στάση 4η: Τάφος IV
στάση 5η: Ηρώον
στάση 6η: Τάφος Ι
στάση 7η: Τάφος II
στάση 8η: προθήκες όπλα
στάση 9η: πανοπλία
στάση 10η: προθήκες με κλίνες, αγγεία και σκεύη συμποσίου
στάση 11η: Τάφος III – υδρία με στεφάνι
στάση 12η: επιτύμβιες στήλες εξόδου
1. Πρόπλασμα Μεγάλης Τούμπας (Κατερίνα Μπαντή)
Ήδη από την εποχή του Ομήρου οι αρχαίοι συνήθιζαν να κατασκευάζουν τους τάφους με σωρούς από χώμα και πέτρα, σχηματίζοντας λόφους. Η Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ήταν ο μεγαλύτερος τύμβος του ελλαδικού χώρου πριν από το λόφο Καστά στην Αμφίπολη. Η Μεγάλη Τούμπα κατασκευάστηκε στα μέσα του 3ου αι πχ για να καλύψει τους Τάφους ΙΙ και ΙΙΙ. Μέσα σε αυτήν συνέχιζαν να γίνονται ταφές ως τον 2ο αι π.Χ. Για την κατασκευή της Τούμπας εργάστηκαν για πολλά χρόνια πολυάριθμοι εργάτες. Κάτω από τα χώματά της βρέθηκαν επιτύμβιες στήλες από τάφους απλών πολιτών ήδη από τον 5ο αι πΧ. Η Τούμπα που σήμερα βλέπουμε να καλύπτει το Μουσείο Βασιλικών Τάφων δεν είναι η παλιά. Κατασκευάστηκε από τους σύγχρονους αρχιτέκτονες τόσο για την ιδανική προστασία των ευρημάτων, όσο και για την μετάδοση στο κοινό της αίσθησης ότι μπαίνουμε σε μια Τούμπα που μας ξεναγεί στα μυστικά της.
Ερωτήσεις για τα παιδιά:
-Πόσους τάφους κρύβει αυτή η Τούμπα; Τι σας θυμίζουν οι τάφοι αυτοί;
-Γιατί οι αρχαίοι έφτιαξαν τόσο μεγαλοπρεπείς τάφους;
-Γιατί τους κάλυψαν με χώμα;
– Πώς φτιάχτηκε αυτή η Τούμπα;
2. Επιτύμβιες Στήλες (Δέσποινα Αθανασιάδου)
Στο χώρο εκτίθενται επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν μέσα στα χώματα της Μεγάλης Τούμπας. Ήταν από τάφους απλών πολιτών (4ος αι πΧ).
Στις επιτύμβιες στήλες συχνά αναγράφεται το όνομα του νεκρού, ενώ και από τις ζωγραφικές και ανάγλυφες παραστάσεις που τις στολίζουν μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για την ηλικία, το φύλο, την κοινωνική θέση, την οικογενειακή κατάσταση, την μόρφωση, τις συνήθειες και άλλα χαρακτηριστικά που είχαν όσο ζούσαν.
Ας παρατηρήσουμε παιδιά τα ρούχα και τα παπούτσια, κι ας προσπαθήσουμε να διαβάσουμε τις επιγραφές , ώστε να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα σχετικά με το τι φορούσαν οι βασιλικοί παίδες.
3. Προθήκες (Κρίστυ)
Υπάρχουν τρεις βιτρίνες κατά μήκος της πορείας. Προσέξτε παιδιά με τη σειρά τα εκθέματα:
§ το έκθεμα 30 «Μικρό Παιδί»έχει ίδια ηλικία με τους Βασιλικούς Παίδες
§ το έκθεμα 29 «Παιδαγωγός» μας δίνει πληροφορίες για την εκπαίδευση των Βασιλικών Παίδων
§ την αγγειογραφία του εκθέματος 42 «Αμαζόνα» μας δίνει πληροφορίες για θέματα στρατιωτικής και γυμναστικής εκπαίδευσης και της κοινωνικής θέσης των γυναικών γενικότερα
§ τις αγγειογραφίες των εκθεμάτων 41 & 77 «Χορός» μας δίνει πληροφορίες για το θέμα της μουσικής παιδείας και της σημασίας της στις λατρευτικές τελετές .
4. Τάφος IV (Δημήτρης Κιτσόπουλος)
Ο τάφος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για να μάθουμε πώς ήταν η αρχιτεκτονική των μακεδονικών τάφων. Οι ελεύθεροι κίονες, αντί για τους συνηθισμένους ημικίονες που συναντάμε στις προσόψεις των άλλων μακεδονικών τάφων, τον κάνουν μοναδικό, ενώ παράλληλα δείχνουν ότι μοιάζει με ναόσχημα κτήρια.
5. Ηρώον (Κωστής Μανολάκης)
Πρόκειται για ιερό αφιερωμένο στην λατρεία νεκρού (ή νεκρών) από τους γειτονικούς τάφους. Το γεγονός ότι οι νεκροί αυτοί αξιώθηκαν λατρείας μας επιτρέπει να υποθέτουμε πως δεν πρόκειται για κοινούς θνητούς, αλλά για κάποιους που με την κοινωνική τους θέση και το έργο τους αντιμετωπίστηκαν σαν θεοί.
Η τιμή αυτή όμως δεν τους συνόδευε μόνο μετά θάνατον. Από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους οι άνθρωποι βασιλικής γενιάς , με τον θεσμό των Βασιλικών Παίδων, θεωρούνταν ξεχωριστοί, προορισμένοι για τα μεγαλύτερα ανδραγαθήματα, και γι? αυτό τον λόγο προστατεύονταν και μορφώνονταν.
6. Τάφος I (Χριστίνα)
Οι τρεις Μοίρες, η Δήμητρα που κάθεται στην «αγέλαστο πέτρα» και η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα είναι τα θέματα που στολίζουν τους τοίχους του τάφου (παρατηρούμε ομοιότητες με τον τάφο στην Αμφίπολη). Οι μορφές στις τοιχογραφίες σε συνδυασμό με τα κτερίσματα που βρίσκονται στην διπλανή προθήκη μας δίνουν πληροφορίες για την φροντίδα της εξωτερικής εμφάνισης (βλ ενδύματα, κοσμήματα, μυροδοχεία) αλλά και τους μύθους και τις δοξασίες της εποχής.
7. Τάφος Φιλίππου Β? (Σωτήρης)
Πολύτιμη βοήθεια μπορεί να προσφέρει η μακέτα με την αναπαράσταση του τάφου που εκτίθεται πριν από την είσοδο στο χώρο του μνημείου. Παρατηρώντας την αποκτούμε συνολική άποψη του τάφου εξωτερικά και εσωτερικά. Τα ευρήματα στην μακέτα παρουσιάζονται όπως βρέθηκαν (ενώ πλέον βρίσκονται στις επόμενες προθήκες) .
Στα σκαλοπάτια μπροστά στον τάφο του Φιλίππου Β?, βλέπουμε την πρόσοψη και έχουμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά την περίφημη παράσταση κυνηγιού. Η μεγαλοπρέπεια του κτίσματος ? σε μέγεθος, αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική ποιότητα ? τονίζει την μεγαλοπρέπεια του νεκρού άνδρα.
8. Όπλα (Έφη)
Στις δυο προθήκες με τα όπλα του τάφου έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε την ποικιλία τους, τα μεγέθη τους, τα υλικά από τα οποία κατασκευάστηκαν, τα διακοσμητικά τους στοιχεία, τις πιθανές χρήσεις τους, αλλά και τις φθορές που έχουν υποστεί κατά την διάρκεια των αιώνων.
9. Πανοπλία (Χρήστος)
Ο θώρακας, η ασπίδα, το κράνος και το ξίφος του Φιλίππου Β? αποτελούν ένα εντυπωσιακό σύνολο που δείχνει πως ήταν η βασιλική πανοπλία.
Παρατηρήστε το ανάγλυφο της εξωτερικής όψης της ασπίδας. Πρόκειται για την τραγική συνάντηση του Αχιλλέα με την Πενθεσίλεια στον Τρωικό Πόλεμο. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Αχιλλέας μονομαχούσε με άξιο αντίπαλο. Όταν κατάφερε να τον νικήσει, τράβηξε το κράνος του για να δει ποιος ήταν αυτός ο ικανός πολεμιστής. Αντίκρισε τότε την Αμαζόνα Πενθεσίλεια και την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα. Δυστυχώς όμως ήταν ήδη αργά: την είχε τραυματίσει θανάσιμα. Το μόνο που μπόρεσε να κάνει ήταν να την θάψει με όλες τις τιμές, οργανώνοντας νεκρική πυρά που άρμοζε σε βασίλισσα, και όχι σε ηττημένο εχθρό.
10. Κλίνες, αγγεία και σκεύη συμποσίου από τον Τάφο του Φιλίππου Β? (Κωστής Νοτόπουλος)
Διάφορα αντικείμενα δείχνουν πως η οινοποσία, το φαγητό και οι συζητήσεις με συνοδεία μουσικής και χορού αποτελούσαν μια απόλαυση εξέχουσας σημασίας για τους αρχαίους Μακεδόνες. Για να αποκτήσουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στα συμπόσια έπρεπε οι Βασιλικοί Παίδες να σκοτώσουν στο κυνήγι το πρώτο αγριογούρουνο ή άλλο άγριο ζώο.
Αν αναγκάζονταν να χρησιμοποιήσουν δίχτυ για να πιάσουν το θήραμά τους, τότε επιτρεπόταν μεν να συμμετέχουν στα συμπόσια, όμως όχι και να κάθονται ξαπλωμένοι. Η έλλειψη ταχύτητας, δύναμης, ευστοχίας και η χρήση «πονηρών» μέσων για την εκπλήρωση της δοκιμασίας, μείωνε την αξία και τη δύναμή τους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής τους ζωής.
Όπως όταν ζούσαν η καταξίωση και οι απολαύσεις έρχονταν να επιβραβεύσουν τις κοπιαστικές προσπάθειες και την επιτυχία στους άθλους, έτσι και αφού πέθαιναν οι νεκροί κρίνονταν και μόνο οι ικανοί μπορούσαν να απολαμβάνουν τα αιώνια συμπόσια των Μακάρων. Συμποσιακά σκεύη και ανάκλιντρα συνοδεύουν τους τιμημένους νεκρούς.
11. Υδρία με στεφάνι (Νικολέτα)
Η επίσκεψη συνεχίζεται με τη βιτρίνα που έχει την ασημένια υδρία με τα οστά του διαδόχου, καθώς και το χρυσό στεφάνι που τη συνόδευε. Εδώ μπορούμε να δούμε πώς οι αρχαίοι πρόγονοί μας τιμούσαν τους βασιλικούς διαδόχους. Επίσης έχουμε τη δυνατότητα να θαυμάσουμε ένα χαρακτηριστικό δείγμα υψηλής τέχνης της εποχής.
12: Επιτύμβιες Στήλες εξόδου (Γιάννης)
Η επίσκεψη στο μουσείο ολοκληρώνεται με την επιτύμβια στήλη που βρίσκεται αριστερά της εξόδου. Ας σκεφτούμε τη βλέπουμε σε αυτή. Ας παρατηρήσουμε πολύ προσεκτικά , επειδή θα μας χρειαστεί αργότερα , το ένδυμά του και τα όπλα που κρατάει.
Veria
